Eğer güzellik endüstrisine ve cebinize bir katkıda bulunmak istiyorsanız, yıllardır uzattığınız saçlarınızı kestirip bir kuaföre satmanızda sakınca yok. Peki ya parasız kaldığınızda böbreğinizi ya da karaciğerinizi satmayı düşünür müydünüz? Yasadışı organ ticaretinde olup bitenleri araştırdık…
Organ bağışı kişisel bir tercih. Kalp nakli için bekleyen bir hastanın derdine derman olabilirsiniz. Belki de iskeletiniz anatomi çalışan parlak bir tıp öğrencisine yol gösterecek… Madalyonun diğer yüzü ise içler acısı. Üçüncü dünya ülkelerinde insanlar organlarını gönüllü olarak bağışlamıyor, çaresizlikten satmak zorunda kalıyor.
Yalnız o değil; organ mafyası tarafından bu işe zorlananlar da var; morglardan, mezarlardan cesetler çıkartılıyor ve organları çalınıyor. Peki hangi organ kaça satılıyor, insan vücudunun en çok hangi parçası “para ediyor”? Gazeteci yazar Scott Carney’nin “Kırmızı Pazar” adlı kitabında da anlattığı küresel organ pazarında dolaşmaya hazır mısınız?
KAN NE KADAR? Hindistan’da yarım litresi 25 dolar (yaklaşık 40 TL) ABD’de yarım litresi 337 dolar (yaklaşık 540 TL) 2008’de Hindistan’daki kan hırsızlarının; insanları hapis tutarak haftada üç kez kanlarını “sağdıkları” ortaya çıktı. Tutuklanan kan hırsızları, iki yıl boyunca esirlerin kanlarını sattıklarını itiraf etti.
YASAL YOLU: Kan bağışçıları YASA DIŞI YOLU: Paralı kan bağışçıları, kan çiftlikleri…
SAÇ NE KADAR? ● ABD’de ortalama satışı 308 dolar (yaklaşık 490 TL) Her yıl milyonlarca dolarlık saç Güney Hindistan’ın Tirumala tapınağındaki Lord Venkateswara’ya veriliyor. Bu tapınak da bağışlanan saçları saç ekleme/kaynak endüstrisi için Batı’ya satıyor.
Bu saçların Hindistan’dan gelmesinin avantajı şu, Hint kadınları saçlarını yıpratacak ürünler kullanmıyor ve saçın değeri de uzunluğuyla ölçülüyor. Tapınağın bu alışverişten yıllık kazancı tam 12 milyon dolar. Kuaför salonu müşterilerinin bu saçlar için ödedikleri para trilyonları buluyor.
YASAL YOLU: Hint tapınakları, bağışlar ve direkt satışlar...
KORNEA NE KADAR? ● ABD’de implantasyonu 24 bin 400 dolar (yaklaşık 39 bin TL) Kornealar rahatlıkla taşınıp nakledilebiliyor. Dondurulmuş paketler içinde dünyanın her yerindeki ihtiyacı olanlara gönderiliyor. 2001’de eski bir Çinli cerrah, idam edilen Çinli mahkûmlardan yüzlerce kornea, deri ve böbrek aldığını itiraf etmişti.
Birleşmiş Milletler, organ simsarlarının çalışmalarına son vermek için görüşmeler yapıyor ancak bu aşamada ilerleme kaydedilmiş değil, çünkü küresel pazar belli bir hukuk tarafından denetlenmiyor.
YASAL YOLU: Hayatını kaybedenlerden alınıyor. YASA DIŞI YOLU: Morglardan çalınıyor.
KALP NE KADAR? Yasal yollardan 997 bin 700 dolar (yaklaşık 1 milyon 600 bin Yasa dışı yollardan 119 bin dolar (yaklaşık 190 bin TL) Karaborsa kalp nakli hayli nadir görülen bir uygulama. Bunun nedeni, nakil için son derece gelişmiş bir teknolojiye ihtiyaç duyulması. Bu da organ bağışı konusunda herkesi titiz olmaya itiyor.
Suudi Arabistan’da bir hastane yöneticisi ülkesinde karaborsa kalp nakli yapıldığı yönünde bir açıklamada bulunmuştu ama bunu ispatlayan herhangi bir kanıt yok. Ancak Birleşmiş Milletler’e göre Çinli mahkûmlardan ve Çin’de Falun Gong müritlerinden yasa dışı birkaç “bağış” yapıldığı tahmin ediliyor.
YASAL YOLU: Hayatını kaybedenlerden alınıyor. YASA DIŞI YOLU: Çinli mahkûmlardan elde ediliyor.
KARACİĞER NE KADAR? Yasal yollardan 557 bin 100 dolar (yaklaşık 890 bin TL) Yasa dışı yollardan 157 bin dolar (yaklaşık 250 bin TL) Ciğerlerimiz inanılmaz sağlamdır, en hasar görmüş olanı bile kendini yenileyebilme özelliğine sahiptir. Ama yara dokusunun aşırı büyük olması, kişinin ciğer nakline ihtiyaç duyduğunu gösterir. İyi haber: Hastanın hiçbir zaman ciğerinin tamamının alınmasına gerek yoktur. Çünkü organ dayanıklıdır; sağlıklı bir lobu yeterlidir. Bu da yaşayan bağışçıların bu iş için uygun olduğu anlamına geliyor.
Kötü haber: Yaşayan bağışçılar, bu nakil sonrası ciğerin kendini onarması nedeniyle inanılmaz acı çekerler. Bu nedenle karaciğer donörleri kolay bulunmaz. Ciğer karaborsasının tek kaynağı idam edilmiş Çinli mahkûmlar. Ya da organ simsarları sizi Filipinler’e götürebilir. Çünkü Filipinler’de para için umutsuz kalmış ve yasa dışı olarak ciğerini satabilecek donörler bulmak çok kolay. YASAL YOLU: Hayatını kaybetmiş ya da yaşayan donörlerden elde ediliyor. YASA DIŞI YOLU: İdam mahkûmları, Filipinler’de yoksul muhitlerde yaşayan insanlar satıyor.
BÖBREK NE KADAR? Hindistan: 15 bin dolar (yaklaşık 24 bin TL) Çin: 62 bin dolar (yaklaşık 99 bin TL) ABD: 262 bin 900 dolar (yaklaşık 421 bin TL) Avrupa Konseyi’nin raporuna göre, örneğin 2008 gibi yakın zamanda organ ticareti yapan üst düzey Kosovalı yetkililer ile bağlantısı olan bir klinik zinciri ortaya çıkmıştı.
Çin’de bir soruşturma sonucunda insanların organlarını “bağışlamaları” için alıkonuldukları ve testlere tabi tutuldukları belirlenmişti. Hindistan, Pakistan ve Endonezya’da da iç organlarını çok düşük rakamlara satan yoksul insanlar var. YASAL YOLU: Hayatını kaybeden ya da yaşayan bağışçılar YASA DIŞI YOLU: İdam mahkûmları, para ile organlarını satanlar…
RAHİM KİRALAMA NE KADAR? ● Hindistan: 20 bin-30 bin dolar (yaklaşık 32 bin- 48 bin TL) Hindistan’da, sizin için çocuk yapabilecek birini çok kolaylıkla bulabilirsiniz. Gujarat’taki gizli endüstri, mesela Akanksha Kısırlık Kliniği size sadece 23 bin dolara taşıyıcı annelik programı öneriyor.
Bu miktar Batı’da bu tip işler için ödenenin sadece küçük bir kısmı. Üstelik birden çok embriyo taşıyan kadınlar için bile bu programlar inanılmaz ölçüde büyük başarı kazanıyor.
Ve müşteriler ikiz, üçüz bebeklere sahip olabiliyor. Doğum kliniklerinde rahim kiralama (taşıyıcı annelik) hem yasal, hem de yasa dışı yollardan yapılıyor
BAĞ DOKU VE KEMİK NE KADAR? ● Her yeniden yapılandırma için 5 bin 465 dolar (yaklaşık 8750 TL) Birçok organ sahibi ölünce kullanılmaz hale gelir. Bağ doku ve kemikler ise istisnadır. ABD’de bazı cenaze evleri az bozulan vücut parçalarını çalmak ve izinsiz olarak doku bankalarına satmaktan sorumlu tutuldu.
2004 ve 2005 yılları arasında Biomedikal Doku Servisleri adındaki şirketin, morglardan 244 adet cesedi izinsiz olarak kesip biçtiği en son yapılan kriminal soruşturmalarda ortaya çıkmıştı. Doku bankaları içinde henüz hangi parçanın orijinal, hangisinin kaçak olduğunu denetleyebilecek mekanizmalar mevcut değil.
PLAS TİNAS YON NE KADAR? ● Vücut başına 45 bin 730 - 77 bin 560 dolar (yaklaşık 73 bin -124 bin TL) 70’lerin sonlarında Gunther von Hagens tarafından keşfedilen ve anatomi dersi için hazırlanmış model olarak geliştirilen plastinasyon yönteminde; cansız beden içindeki yağ ve su polimerle değiştiriliyor. Böylece cesetler plastik birer heykel oluyor. (Body Worlds sergisindekiler gibi…) Bu yöntem böylece doğal yapıyı açıkta bırakıyor ve araştırmacılara geniş bir inceleme alanı sağlıyor. Ayrıca bu yöntemle bedenler sergi için taşınabiliyor da. Bu tip bedenlerin genellikle idam mahkûmlarına ait oldukları biliniyor. YASAL YOLU: Bağışlanan kadavralar YASA DIŞI YOLU: Çinli mahkûmlar
DERİ NE KADAR? ● Her 3 santimetrekare başına 10 dolar (yaklaşık 16 TL) Eğer vücudunuzun bir yerinde yanma ya da ülser nedeniyle delik olursa bu tip yaralar dikmek için çok büyük olabiliyor, böyle durumlarda en iyi opsiyon ekstra bir deriyle yama yapılması.
Bu yamanın bir başkasının derisiyle yapılabilmesi mümkün. Yaşayan insanların deri bağışlaması sık rastlanan bir durum değil, deriler genellikle cansız bedenlerden alınıyor. Bu işlem yasa dışı yöntemlerde tıpkı bağ doku ve kemikte olduğu gibi morglardan çalınıyor. Biomedikal Doku Servisleri davasında, sağlıklı olmayan deri parçalarının da karaborsasının olduğu ortaya çıkmıştı.
YASAL YOLU: Hayatını kaybeden bağışçılar YASA DIŞI YOLU: Morglar
YUMURTALIK NE KADAR? ● ABD’de tüp bebek yapma 12 bin 400 dolar (yaklaşık 20 bin TL) Kıbrıs’ta yurt dışından kontrolsüz getirilen yumurta ve spermlerin anne adaylarına yerleştirildiği ortaya çıktı.
Rusya ve Ukrayna’da bazı klinikler yumurta transferi için özellikle maddi gücü olmayan kadınlarla anlaşma sağlıyor. Sistem Romanya, İspanya ve İsral’de de benzer şekilde. YASAL YOLU: Bağışçılar YASA DIŞI YOLU: Satıcılar
İSKELET NE KADAR? 2 bin 993 - 5 bin 500 dolar (4 bin 800-8 bin 800 TL) Her doktorun ders kitaplarıyla birlikte bir de set halinde bir iskelet alması gereken bir dönem vardı. Bu kemikler genellikle senede 60 bine yakın iskelet üreten Kalküta’dan gelirdi. Fakat 1985 yılında insan parçalarının ihraç edilmesi yasaklandı, medikal iskeletlerin yapımına el atan illegal kaynaklar türedi.
Bugün, iskelet karaborsası şöyle işliyor: Bedenler Hindistan’daki mezarlardan çalınıyor, asit banyolarında temizlenerek ülke dışına kaçırılıyor ve yüksek fiyatlara Kanada’daki simsarlara satılıyor. YASAL YOLU: Bağışlanmış kadavralar kullanılıyor YASA DIŞI YOLU: Hint mezarlarından çalınıyor
"Paran varsa istediğin organı bulman sadece iki hafta alır" Scott Carney özellikle Güney Asya organ ticareti üzerine olan çalışmalarıyla biliniyor. Hindistan’daki iskelet kaçakçılarını, böbrek satıcılarını ortaya çıkararak pek çok uluslararası basın ödülü alan Carney, aynı zamanda bir antropolog. Carney, illegal organ pazarında eğer yeterince paranız varsa bir organ için en çok iki hafta bekleyeceğinizi söylüyor.
Türkiye’nin dünya organ ticareti piyasasındaki konumu nedir? Türkiye ile ilgili araştırma yapmadım ancak Dr. Yusuf Sönmez ile ilgili haberleri yakından takip ediyorum. Yıllardır Türkiye üzerinden gerçekleştirilen illegal organ nakilleriyle alakalı istihbaratlar alıyordum, dolayısıyla bu hikâye patlak verdiğinde pek de şaşırmadım. Bir de araştırmalarım için Kıbrıs’ta bir süre kaldım ve orada yumurtalık satın almanın çok kolay olduğunu öğrendim, yumurtalıklarını satanların sayısı da orada çok fazla.
Hangi organları bulmak daha zor ve hangilerini bulmak daha kolay? Soru, hangi organların kolay ya da zor bulunacağıyla ilgili değil. Transplantasyon için nereye kadar gidebileceğinizle ilgili. Mesela Çin’de tüm beden parçaları mevcut, gezici sergilerde kolayca bulunabiliyor.
İdam mahkûmlarına ait böbrek, karaciğer ve kalp gibi organları rahatlıkla bulabilirsiniz bu sergilerde. Organların seyahat piramidi fakirden zengine doğru. Üçüncü dünya ülkelerinden birinci dünya ülkelerine doğru yani. Çok nadiren bu seyahat aksi yönde oluyor.
“İçi buz dolu bir küvette uyanmıyor kimse” ● Dünyada en çok talep edilen organlar hangileri? Ülkelere göre değişkenlik gösteriyor mu? Kan, muhtemelen en çok ve her yerde bulunan insan materyali. Sağlık altyapı ağının olmadığı Hindistan-Nepal sınırındaki gibi, sadece kan için karanlık pazarlar kurulmuş durumda. Yine de açık ara farkla böbrek, değiş tokuş edilen en çarpıcı organ. Ancak şehir efsanelerinde anlatıldığı gibi, içi buz dolu bir küvette böbreği alınmış olarak uyanmıyor kimse. Çünkü bu nakil çok kapsamlı bir tıbbi işbirliği gerektirir.
Daha çok hangi organlar satılıyor ve genellikle hangi ülkelerden geliyor? İnsan materyalleri pazarı çok geniş ve tamamen legal olandan illegal ve etik dışı yapılanlara kadar her türlü organ nakli yapılıyor. Ana sorun, sınırlarda yerel alıcı ve satıcılar arasında olan alışveriş değil, uluslararası boyutta yapılanlar. Takibi zor olduğu için, çok büyük suçlar işlenebiliyor.
● Nakiller için özellikle tercih edilen bir ülke var mı, illegal işlerin daha kolay yürütülebildiği? Bir doktorun ve satıcının olduğu her yerde yapılabilir. Ki öyle oluyor, dünyanın her yanında yapılıyor.
“Okullara iskeletlerini satmak için çocukları öldürdüler” ● Organları için çocukları kaçırdıkları doğru mu, yoksa bu da mı bir şehir efsanesi? Bu konuda ben de bir sürü dedikodu duydum ancak asla güçlü bir kanıt bulamadım.
İnsanları organları için öldüren bir organ mafyası var mı? Birtakım olaylar var, mafyaya işaret eden… Mesela 80’lerde Hindistan’da bir adam 1500 küçük çocuk iskeletini, okullarda biyoloji derslerinde kullanılması amacıyla yurt dışında çeşitli ülkelere ihraç etmekten dolayı tutuklanmıştı.
Polis, adamın sokak çocuklarını iskeletleri için öldürdüğünü ortaya çıkardı. Aynı zamanda Çin de idam edilmiş mahkûmların organlarını satmaya devam ediyor. Belli başlı bir mafya örgütlenmesi olduğu söylenemez. Daha çok dünyanın dört bir yanına yayılmış çıkar grupları olarak tanımlayabiliriz bunları.
Daha çok hangi ülkeler organ talep ediyor? Parası olan ülkeler…. ● Nakliyat problemi nasıl hallediliyor? Organları uluslararası nakleden bir yapılanma var mı? İllegal organ nakillerinde organ birkaç kilometreden daha uzağa taşınmaz. Donör ve alıcı aynı hastanede buluşur. Alıcı uçakla söz konusu yere gider ve yerel bir hastanede halledilir her şey.
Eğer yeteri kadar param varsa, ihtiyacım olan organ için en çok ne kadar zaman beklerim? Paran varsa istediğin organı bulman sadece iki haftanı alır.