Bir devletin zayıf düşmesi için neler olduğunu biliyorsunuz?
Dış devletlerin müdahalesi, iç karışıklık ve içte süren saltanat savaşı gibi bir çok olayları misal olarak gösterebiliriz. Burada ben bir noktaya değinmek isterim , Osmanlı Devletinde de Saltanat Kronolojisine baksak görürüz ki Sultan 1. Ahmed'den (1603-1617) sonra dengeler bozulup yani burada babadan oğulla gelen saltanatta münakaşalar olmuştur .
Aslında farklı yönetimde olmamıştır sadece seçimin kararsızlığında bir ara böyle dengeler bozulmuştur. Şunu örnek olarak göstermek isterim ki Ahmet'ten sonra yerine geçecek olan oğlu olacağı halde önce kardeşi sonra oğlu geçmiştir.
Buna belki neden çok olabilir ama bir gerçek var ki buna benzer haller çok olmuştur.
Tabi ki bu durumlarda saltanata geçmek kolay olmamıştır. Hep sık sık savaşlar olmuştur. Bana göre böyle savaşlara sıradan bakılmaması gerekiyor çünkü; böyle bir durum karşısında iktidara gelen herhangi bir sultan hep kendi halini düşünür, hep içinde saltanat uğrunda yeniden bir olay patlak vermesi korkusu vardır.
Onun içinde devletin yönetimine gerektiği gibi belki de ciddi vakit ayıramıyordur, bunun da bedeli her zaman ağır olmuş ve böyle durumları da fırsat bilen dış devletler hep kendi isteklerini gerçekleştirmek istemişlerdir.
Hatta bana göre böyle durumların Karlofça'ya (1699) etkisi büyük olmuştur. Bunun gibi bir durum Azerbaycan'da Sefevi devletinde de olmuştur. Şah 1.Tehmasib'den (1524-1576) sonra saltanat uğrunda savaşlar olmuştur. Öncelikle ikinci Şah İsmail (1576-1577) tahta çıkar sonrada Peri Hanım ve Muhammed Xudabende (1578-1587) sultan olmuştur.
Böylelikle bu çekişmeli durumda ve dış devletlerin saldırısı sayesinde Sefevi Devleti , kendi gücünü eskisinden çok zayıf duruma sokmuş hatta bu durum 1. Şah Abbas'a kadar devam etmiştir (1587-1629)
Böylelikle devlete Şah ilan edildiğinde devlet bitmek üzere idi. Birinci Şah Abbas devleti yeniden şan şöhretine, eski gücüne ulaştırmıştır. Bu durumlar yalnızca (1576-1587) tarihi arasında olmuştur. Bana göre bu iki büyük devletin saltanat yönetiminde ( eskisinden farklı ) iki aynı dönüm noktası vardır ki o da bu anlattğım taraflarıdır. Tüm tarihte böyle olaylar çok olmuştur.
Bakarsınız sonuçları da aynı olmuştur. Böyle çekişmeli durumda herhangi bir devlet için çok ağır sonuçları olmuş ve bir sözle aynı devletin sadece bir tarafına değil de her tarafına yansımaktadır. Böyle durum karşısında da devlette düşüklük, zayıflık her zaman kendini göstermiştir.
