123 yılda 43 felakette en az 762.000 kişi öldü. Bunların yalnız yaklaşık beşte biri olan 153.000’i doğal afetlerden, beşte dördü olan 608.000’den fazlası savaş ve iç çatışmalardan kaybedilmiştir.
6 Şubat 2023 çifte depreminden kaç insan kaybıyla çıkacağımız herhalde enkaz altındakiler çıkarılınca belli olacak. Son dakika haberi olarak verilen 29.605 ölü sayısının 40.000’e yaklaşacağı varsayılabilir.
Bir afetteki kayıpların en önemli kalemi ölü ve yaralılar olmakla birlikte, yaralanıp sakat kalanlar, heba olan servetler, savaşlarda verilen esirler, göç ve bozulan psikoloji de önemsiz sayılamaz.
Aşağıda, 20. Yüzyılın başından beri gerek doğal afetler, gerek siyasi mücadelelerin sonucu olarak Türkiye’nin kaybettiği insan sayısı ile ilgili bir liste sunuyorum. (100’den az can kaybı yazılmadı). Depremlerle ilgili kaynak: Boğaziçi Üniversitesi Deprem Araştırma Enstitüsünün kayıtları, öteki bilgilerin kaynağı ise Vikipedi-Özgür Ansiklopedi’dir.
Can kaybı bakımından son 123 yıldır yaşanan en büyük 10 felaket sırasıyla şunlardır:
Ermeni tehciri
Birinci Dünya Savaşı
Balkan Savaşı
Korona salgını
Doğu ve Güneydoğu’daki çatışmalar
Kurtuluş Savaşı
1939 Erzincan Depremi
Gölcük-Kocaeli Depremi
1909 Adana Olayları
10. 1930 Ağrı İsyanı
11. Dersim Harekâtı
Tarih sırasına göre:
Sıra terih olay, can kaybı
Malazgirt Depremi (29.4.1903) 6002.
2. Adana Ermeni Katliamı (1909)15.000-30.000 3.Mürefte (Tekirdağ) Depremi (9.8.1912) 216 4. Balkan Savaşları (1912-1913) 50.000-140.000
Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) 305.000
Burdur Depremi (4.10.1914) 300
Ermeni Tehciri (1915-1916) 600.000-1.500.000
8. Koçgiri bastırma hareketi (1921) 500 isyancı
Kurtuluş Savaşı (1919-1922) 36.919
Kars-Ermenistan Depremi (22.10.1926) 355 11. Ağrı İsyanı (1930) 15.000
12. Türk-İran Sınırı Depremi (7.5.1930) 2.514
13. Kırşehir Depremi (19.4.1938) 160
14. Dersim Harekâtı (1938-1939) 13.160 sivil, 110 asker
15. Erzincan Depremi (1939) 33.000
16. Erbaa Depremi (20.12.1942) 3.000
17. Hendek Depremi (20.6.1943) 336
18. Lâdik Depremi (27.11.1943) 4.000
19. Gerede Depremi (1.2.1944) 3.959
20. Varto-Hınıs Depremi (31.5.1946) 839
21. Karlıova Depremi (17.8.1949) 450
22. Kore Savaşı (1950-1953) 900+
23. Yenice Depremi (18.3.1953) 265
24. Varto Depremi (19.8.1966) 2.394
25. Gediz Depremi (28.3.1970) 800
26. Bingöl Depremi (22.5 1971) 878
27. Kıbrıs Harekâtı (1974) 498
28. Lice-Diyarbakır Depremi (6.9.1975) 2.38529.
Muradiye-Van Depremi (24.11.1976) 3.840
30. Kahramanmaraş Olayları (26.12.1978) 107
31. Sağ-Sol çatışmaları (1978’den sonra) 4.000+
32. 12 Eylül 1980’den sonra (1980-1983) 5.000+
33. Erzurum-Kars Depremi (30.10.1983) 3.241
34. PKK-asker savaşı, sınır ötesi hariç (1983-2022)39.042
35. Erzincan Depremi (13.3.1992) 65336.
36. Ceyhan Depremi (27.6.1998) 146
37. Gölcük-Kocaeli Depremi (17.8.1999) 18.373
38. Düzce Depremi (12.11.1999) 763
39. Bingöl Depremi (1.5.2003) 176
40. Van Deprem (23.10.2011) 644
41. Fetöcü Darbe Girişimi (15.7.2016) 251
42. Korona salgını (2021-2023) 101.492
Kahramanmaraş ikiz depremi (6.2.2023) 31.643 +
Toplam: 762.600 +
Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi yalnız insan kayıpları dikkate alındığında birinci sırayı en az 600.000 ölümle Ermeni tehciri, ikinci sırayı 305.000’le Birinci Dünya Savaşı kayıpları, üçüncü sırayı Korona salgınını kayıpları, dördüncü sırayı en az 50.000 kayıpla Balkan Savaşı, beşinci sırayı ise yaklaşık 39.000 sayı ile Doğu ve Güneydoğu’ya yaşanan çatışmalarda ölenler, altıncı sırayı 36.919 sayı ile Kurtuluş Savaşı kayıpları almaktadır. 1939 Erzincan Depremi 33.000 kayıpla yedinci sıradadır. Kahramanmaraş merkezli son iki deprem ise can kaybı bakımından Erzincan depremi ile yarışmaktadır.
Listedeki ölüm sayılarını verilen en alt rakamları hesaba katarak topladığımızda 762.000 sayısı ortaya çıkıyor. Konunun ilginç yanı, bunların çoğunluğu doğal afetlere değil, savaş, iç çatışma gibi nedenlere dayanıyor olmasıdır. 123 yıldan beri yaşadığımız en büyük 11 felaketin yalnız üçü doğal afet, diğerleri siyasidir. Bunlardan doğan ölüm sayısı 153.865 iken 608.000’den fazlası savaş ve iç çatışmalardan kaynaklanmıştır. (13 Şubat 2023)
